Zelfreflectie

Laatst wees een collega mij op het feit dat ik een procedure niet juist had opgevolgd. Ambtenarij, zal jullie niet al te veel vermoeien met de casus. Pissig was ik, een krenk in mijn ego. Wat volgde was een halfuur aan zelf-sabotage, ik zocht allerlei externe factoren om mijn fout te verklaren. Werkdruk, de instructie was onhelder, de handleiding was moeilijk te vinden. Ik had al bijna een afspraak gemaakt met de GGZ om een persoonlijkheidsstoornis te diagnosticeren, zolang het maar buiten mijzelf lag. Toen ik na een halfuur eigenlijk nog steeds geen gevat antwoord klaar had, kwam dan toch de realisatie; het lag toch echt aan mijzelf.

Natuurlijk ben ik hierin niet alleen, ben geen bijzonder sneeuwvlokje. De mens heeft een ingebouwde neiging om fouten af te schuiven op iets buiten zichzelf. Dat is geen kwaadaardige eigenschap, maar een vorm van zelfbescherming. Ons ego kan een directe confrontatie met ons eigen falen slecht verdragen, dus verzint ons brein allerlei manieren om de verantwoordelijkheid af te schuiven. Dit heet de self-serving bias: successen schrijven we graag toe aan onze eigen talenten, maar mislukkingen? Die komen door de omstandigheden. Je kunt het een beetje vergelijken met de carrière van Andre Hazes Jr.

En je ziet het tegenwoordig overal terug, dat gebrek aan zelfreflectie. Mensen die moeite hadden in het onderwijs, omdat de leraar geen hoge verwachtingen van ze had. Jongeren die vijfduizend euro schuld hebben bij Klarna vanwege dure merkschoenen, omdat ze geen financiële verantwoordelijkheid is bijgeleerd op school. Nu wil ik systemische fouten niet bagatelliseren. Maar soms willen we wel heel graag geloven dat de reden waarom iets niet lukt buiten onszelf ligt. Want als het aan onszelf ligt, betekent het dat we iets hadden kunnen veranderen. Waarom zit er bijvoorbeeld zo’n taboe op luiheid en schuiven we alles af vanwege een zogenaamde volle agenda?

Zelfs binnen systemische fouten of wanneer je jezelf in bepaalde labels bevindt, is er altijd ruimte voor zelfreflectie. Het is makkelijk om de schuld te geven aan de omstandigheden waarin we ons bevinden. Maar juist binnen die systemen kunnen we onszelf afvragen: wat kan ik binnen mijn situatie doen om iets te veranderen? Het betekent niet dat je de verantwoordelijkheid voor alles draagt, maar wel dat je actief zoekt naar wat binnen jouw macht ligt om iets te verbeteren. Iemand als Sylvana Simons had hier ook best haar les uit kunnen trekken. Soms ligt het antwoord namelijk niet aan externe factoren als racisme, maar aan het feit dat je je als een volslagen agressieve idioot gedraagt. Ook al is die realisatie soms pijnlijk en ongemakkelijk.

Toch is dat ongemak precies waar de winst zit. Toen ik eenmaal door mijn verdedigingsmechanisme heen prikte en accepteerde dat het mijn eigen fout was, voelde dat eigenlijk heel bevrijdend. Het geeft grip op je leven en ruimte tot verbetering. Ik merk dat ik steeds meer als Arie Boomsma ga praten, dus ik sluit deze blog af. Ik hoop ook niet dat al te veel collega’s dit gaan lezen en mij nu bestoken met kritiek.

Postduif is te volgen op Instagram en Bluesky.